W Europie w połowie 2015 r. istniało ponad 20 parków i rezerwatów ciemnego nieba. Wszystkie powstały na bazie istniejących już obszarów ochrony przyrody. Największa ich liczba znajduje się w Hiszpanii (sześć, w tym trzy na Wyspach Kanaryjskich), Wielkiej Brytanii (cztery) oraz w Czechach, Polsce i Niemczech (po trzy). W pozostałych krajach (Węgry, Słowacja, Francja, Holandia, Irlandia) znajdują się jeden lub dwa tego typu obszary.

Ryc. 1. Położenie europejskich parków ciemnego nieba

Najstarszym parkiem ciemnego nieba w Europie jest Gwiezdny Park Zselic (ang. Zselic Starry Sky Park). Utworzony został w pażdzierniku 2006 r. z inicjatywy Węgierskiego Towarzystwa Astronomicznego oraz Dyrekcji Parku Narodowego Duna-Drawa podczas obrad drugiej konferencji Light Pollution Meeting na Węgrzech. Gwiezdny park zlokalizowany jest w obrębie Obszaru Chronionego Krajobrazu Zselic na południu kraju zajmując powierzchnię 90,5 km². Na obszarze parku oraz w okolicznych miejscowościach wprowadzono regulacje dotyczące oświetlenia zewnętrznego w celu minimalizacji skutków zanieczyszczenia światłem. W listopadzie 2009 r. opisywany obszar równolegle wraz z Parkiem Ciemnego Nieba Galloway Forest stał się pierwszym w Europie międzynarodowym parkiem ciemnego nieba. Status ten przyznawany jest przez Internetional Dark-Sky Association, organizację o światowej renomie walczącą z zanieczyszczeniem świetlnym. Inne parki i rezerwaty ciemnego nieba certyfikowane przez IDA znajdują się w Niemczech, Holandii, Francji, Irlandii, Wielkiej Brytanii i na Węgrzech.

Mimo niezbyt sprzyjających warunków klimatycznych aż 6 tego typu obszarów znajduje się na Wyspach Brytyjskich (w tym jeden w Irlandii). Taka duża liczba gwiezdnych parków i rezerwatów świadczy o rozwiniętej świadomości lokalnych społeczności w kwestii ochrony nocnego krajobrazu. Mimo częstego zachmurzenia na tych terenach, miejscowi miłośnicy astronomii nie rezygnują z tego powodu ze swojego hobby i aktywnie uczestniczą w walce z zanieczyszczeniem świetlnym.

Całkiem odmienne uwarunkowania klimatyczne panują w hiszpańskich parkach i rezerwatach. Zwłaszcza te z nich zlokalizowane na Wyspach Kanaryjskich oferują odwiedzającym wspaniałe warunki obserwacyjne. Przykładem takiego obszaru jest Gwiezdny Rezerwat La Palma, w którego skład wchodzi kompleks obserwatoriów astronomicznych. Miejsce to stanowi wielką atrakcję turystyczną na wyspie i jest jednym z najdogodniejszych miejsc na Ziemi pod względem prowadzenia obserwacji astronomicznych.

Co roku powstaje w Europie kilka nowych obszarów ochrony nocnego krajobrazu. W większości obszary te charakteryzują się dobrymi lub bardzo dobrymi warunkami pod względem jakości nocnego nieba (brak zanieczyszczenia świetlnego). Infrastruktura astroturystyczna jest w nich różnie rozwinięta. Najlepiej pod tym względem wypadają obszary, na których istnieją profesjonalne obserwatoria. Przyciągają one turystów co powoduje rozwój dodatkowej infrastruktury (baza  noclegowa, platformy widokowe, usługi przewodnickie). Jednak w większości europejskich parków ciemnego nieba, głównym produktem turystycznym jest po prostu ciemne niebo, wolne od zanieczyszczenia świetlnego, które jest niemal wszechobecne w dzisiejszych czasach. Już sam widok Drogi Mlecznej usianej tysiącami gwiazd stanowi atrakcję nie tylko dla amatorów astronomii, ale również dla wszystkich miłośników przyrody, którzy na co dzień nie mają styczności z naturalnie ciemnym niebem. Poniżej przedstawiamy podstawowe dane dotyczące gwiezdnych parków i rezerwatów w Europie.

Opracowanie:
Grzegorz Iwanicki