Przejdź do treści

Miłośnicy astronomii oraz turyści zainteresowani historią Gdańska mogą wybrać się w podróż po miejscach związanych z życiem i twórczością jednego z najsłynniejszych polskich astronomów. W tym celu przygotowano dla nich szlak kulturowy o nazwie „Śladami Jana Heweliusza", na którym warto zwiedzić kilkanaście obiektów związanych ze słynnym Gdańszczaninem.

Jan Heweliusz urodził się w Gdańsku w 1611 r. w zamożnej, niemieckojęzycznej rodzinie browarników. W 1618 r. rozpoczął naukę w Gdańskim Gimnazjum Akademickim, którą kontynuował do 1630 r. (z pięcioletnią przerwą na naukę na Uniwersytecie w Królewcu). Po ukończeniu gimnazjum odbył czteroletnią podróż m.in. po Holandii, Anglii i Francji, podczas której poznał wielu wybitnych przedstawicieli ówczesnego świata nauki. Do Gdańska powrócił w 1634 r. na prośbę ojca, po czym wziął ślub z Katarzyną Rebeschke. Po jej śmierci w 1662 r. ożenił się ponownie, tym razem jego wybranką okazała się młodsza od niego o 36 lat Elżbieta Koopman, pochodzącą z bogatej, holenderskiej rodziny.

Portret Jana Heweliusza

Ryc. 1. Portret Jana Heweliusza autorstwa Daniela Schultza

Heweliusz prowadził profesjonalne obserwacje astronomiczne od lat czterdziestych XVII wieku. W wybudowanym na dachu swojej kamienicy obserwatorium, zaobserwował tranzyt Merkurego na tle Słońca, a także sporządził najdokładniejszą w tamtych czasach mapę Księżyca (w wydanym w 1647 r. dziele Selenografia: lub opisanie Księżyca). Opisał również szczegółowo zaćmienia i libracje Księżyca. W wydanym w 1668 r. dziele Cometographia opisał własne obserwacje dotyczące ruchu komet, podważając (jako pierwszy) teorię Keplera o poruszaniu się tych obiektów po liniach prostych. Odkrył również nowe pary gwiazd podwójnych, a także wyznaczył nowe konstelacje, których nazwy są nadal używane. Pracował również nad atlasem gwiazd, który wydany po jego śmierci był najdokładniejszym atlasem obiektów niebieskich (zawierał 1564 pozycji). Za swoje zasługi dla nauki został w 1664 r. przyjęty do grona londyńskiego Royal Society, jako pierwszy w historii zagraniczny członek.

Trasa szlaku

Ryc. 2. Trasa szlaku

1. Biblioteka Gdańska PAN
2. Ulica Jana Heweliusza
3. Skrzyżowanie ulic Korzennej i Heweliusza
4. Ratusz Starego Miasta
5. Pomnik Heweliusza i Malowidło Północne
6. Kościół św. Katarzyny - grób Heweliusza
7. Róg ulic Grobla IV i Straganiarskiej
8. Kościół św. Jana - miejsce chrztu Heweliusza
9. Kaplica Królewska oraz Filia Gdańska WiMBP
10. Ratusz Głównego Miasta
11. Cetrum Hewelianum

Trasa szlaku rozpoczyna się w Bibliotece PAN, w której zgromadzone są oryginalne dzieła Jana Heweliusza oraz bogata literatura dotycząca życia i działalności naukowca, w tym liczne mikrofilmy zawierające korespondencję uczonego z ówczesnymi przedstawicielami europejskiej nauki. Dodatkowo podziwiać tu można portret Heweliusza z 1677 r., medal wykonany na cześć opisania gwiazdozbioru Tarcza Sobieskiego oraz certyfikat nadania uczonemu godności członka londyńskiego Royal Society.

Z biblioteki – idąc na południe – udajemy się w stronę ulicy im. Jana Heweliusza, znajdującej się w rejonie Starego Miasta. Podążając nią w kierunku zachodnim docieramy do skrzyżowania z ul. Korzenną, przy którym stoi tablica upamiętniająca kamienice Heweliusza, zniszczone podczas II wojny światowej i ostatecznie wyburzone w 1953 r.

Kolejnym obiektem na trasie szlaku jest Ratusz Starego Miasta, w którym Heweliusz pracował przez wiele lat jako ławnik, a następnie jako rajca. Zachowała się w nim tablica pamiątkowa wykonana w 1911 r., z okazji 300. rocznicy urodzin wielkiego Gdańszczanina. Naprzeciwko Ratusza znajduje się pomnik Heweliusza wykonany z brązu. Jego odsłonięcie nastąpiło w 2006 r. Obok posągu widnieją malowidła wykonane w 2008 r. przez studentów i profesorów gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych. Przedstawiają konstelacje Nieba Północnego, namalowane techniką sgraffito.

Pomnik Jana Heweliusza

Ryc. 3. Pomnik Jana Heweliusza

Następnie warto udać się do Kościoła św. Katarzyny gdzie znajduje się grób Jana Heweliusza, ozdobiony epitafium ufundowanym w 1780 r. przez prawnuka, Daniela Gotlieba Davidssona. Po odwiedzeniu miejsca pochówku uczonego, podążając trasą szlaku docieramy na róg ulic Grobla IV i Straganiarskiej. W budynku należącym do rodziny Heweliusza, zlokalizowanym w tym miejscu narodził się przyszły astronom. W położonym nieopodal Kościele p.w. św. Jana nastąpił chrzest młodego Heweliusza.

Po odwiedzeniu kolejnych miejsc związanych z życiem i twórczością Heweliusza trasa kończy się w Centrum Hewelianum. Jest to kompleks naukowo-edukacyjny, w którym odwiedzający mogą uczestniczyć w imprezach popularnonaukowych, a także odwiedzać różnego rodzaju wystawy tematyczne. 

Grzegorz Iwanicki

 

Źródła ilustracji:

Ryc. 1.  http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Heweliusz#mediaviewer/File:Johannes_Hevelius.PNG

Ryc. 2.  http://www.gdansk.pl/turystyka,1135,17136.html

Ryc. 3.  http://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_Jana_Heweliusza