Krajobraz nocnego, gwieździstego nieba wzbudza zachwyt wśród ludzi już od czasów prehistorycznych nie tylko swoim pięknem lecz również tajemniczością. Owocem prowadzonych obserwacji nocnego nieba były liczne legendy będące często zalążkiem systemów religijnych. Refleksje związane z tym widokiem dotyczyły nie tylko sfery duchowej obserwatorów albowiem wnioski wyciągnięte z analizy ruchu poszczególnych ciał niebieskich przyczyniły się również do ogromnego postępu cywilizacyjnego. Umożliwiły one nie tylko skonstruowanie precyzyjnego kalendarza lecz również – wskutek rozwoju wielu dziedzin fizyki opartych na astronomii – możliwe jest obecnie prowadzenie zaawansowanej eksploracji kosmosu.

Ryc. 1. Naturalnie ciemne niebo

Widok rozgwieżdżonego nieba teoretycznie dostępny jest dla wszystkich, bez żadnych opłat podobnie jak przed tysiącami lat. Jednak wskutek zjawiska zwanego zanieczyszczeniem świetlnym, obszary nad którymi rozpościera się naturalnie ciemne niebo ograniczone są w praktyce jedynie do terenów słabo zaludnionych, znacznie oddalonych od ośrodków miejskich. Generowane jest ono głównie przez nadmierne i nieefektywne oświetlenie uliczne i oprócz utrudniania lub wręcz uniemożliwiania obserwacji astronomicznych powoduje szereg innych negatywnych oddziaływań. Spośród nich wymienić należy m.in. dezorientację zwierząt prowadzących nocny tryb życia, powodowanie zaburzeń w gospodarce hormonalnej zwierząt i człowieka oraz straty energetyczne spowodowane przez nieprawidłowo zaprojektowaną sieć oświetleniową.

Ryc. 2. Nocne niebo nad centrum dużego miasta

W związku z negatywnym wpływem nadmiernego sztucznego oświetlenia na środowisko przyrodnicze postanowiono w wielu krajach chronić krajobraz nocnego nieba powołując do życia różnego rodzaju inicjatywy, w tym m.in. parki ciemnego nieba. Są one obszarami na terenie których istnieją regulacje prawne minimalizujące skutki zanieczyszczenia świetlnego. Powstają głównie na terytoriach funkcjonujących już obszarów chronionych o różnej randze (np. parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody), a działania z zakresu ochrony nocnego nieba obejmują m.in. instalacje zmodernizowanych lamp oświetleniowych, wyłączanie oświetlenia w wyznaczonych godzinach nocnych oraz popularyzowanie wiedzy z zakresu zanieczyszczenia świetlnego poprzez organizowanie spotkań, prelekcji i imprez o tematyce astronomicznej.

Ryc. 3. Logo Izerskiego Parku Ciemnego Nieba

Grzegorz Iwanicki

Źródła ilustracji:

Ryc. 1. (http://en.wikipedia.org/wiki/Night_sky)

Ryc. 2. (http://en.wikipedia.org/wiki/Light_pollution)

Ryc. 3. (http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/60/Logo_JOTO.jpg)