Przejdź do treści
Stefania Grudzińska (1930-1997)
Stefania GRUDZIŃSKA  
1930 – 1997
 

Stefania Grudzińska urodziła się w Bydgoszczy 4 kwietnia 1930 roku w rodzinie urzędniczej. Edukację podstawową rozpoczęła w polskiej szkole powszechnej, a ukończyła w okupacyjnej szkole niemieckiej w Bydgoszczy. Po wyzwoleniu wstąpiła do klasy matematyczno-fizycznej III Gimnazjum i Liceum w rodzinnym mieście. Maturę uzyskała w tej szkole w roku 1950. Studia wyższe odbyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu w latach 1950 – 1955. Studiowała astronomię, uzyskując magisterium w czerwcu 1955 roku na podstawie pracy dotyczącej fotometrii fotograficznej (ściślej fotowizualnej) jednego z pól Drogi Mlecznej (pola Sagittae) wybranych przez Obserwatorium Astronomiczne w Toruniu do badań struktury Galaktyki i ekstynkcji międzygwiazdowej. Jeszcze w czasie studiów, z dniem 1 marca 1953 roku, została zatrudniona w Katedrze Astronomii UMK kierowanej przez prof. Władysława Dziewulskiego w charakterze najpierw zastępcy asystenta, a później od 1 października 1954, asystenta. Kolejne stanowiska starszego asystenta i adiunkta Stefania Grudzińska zajmowała odpowiednio od roku 1956 i (po doktoracie) od 1963. Na stanowisko docenta została powołana w 1978 roku i na tym stanowisku pozostawała w UMK aż do przejścia na emeryturę, w dniu 30 września 1991 roku. W czasie pierwszych lat pracy uniwersyteckiej mgr S. Grudzińska zajmowała się fotometrią wizualną i fotograficzną gwiazd zmiennych i wspomnianą wyżej fotometrią wybranego pola Drogi Mlecznej. Ten ostatni problem wchodził w ramy większego programu badawczego Obserwatorium Astronomicznego w Toruniu, którym Obserwatorium to rozpoczynało swe naukowo – obserwacyjne istnienie. Pierwszym i podstawowym instrumentem badawczym Obserwatorium w Piwnicach był wtedy słynny 20 cm astrograf Drapera. Teleskop ten specjalnie zbudowany dla dużego projektu badawczego Obserwatorium Harwarda w Cambrige (USA) poświęconego opracowaniu katalogu jasności fotograficznych i typów widmowych gwiazd (Henry Draper Catalogue — katalogu HD) został podarowany astronomom Uniwersytetu Mikołaja Kopernika przez profesora H. Shapleya, dyrektora Obserwatorium Harwarda, w roku 1947. Dzięki temu instrumentowi powstało w roku 1949 Obserwatorium Astronomiczne UMK w Piwnicach pod Toruniem. Stefania Grudzińska, niemal od początku istnienia tej placówki, uczestniczyła w jej budowie i rozwoju zarówno w sferze badawczej, jak i dydaktycznej i organizacyjnej. Między innymi od końca roku 1976 do roku 1979 była zastępcą dyrektora Instytutu Astronomii UMK.

W swych badaniach astronomicznych Stefania Grudzińska posługiwała się metodami fotometrii wizualnej, fotometrii fotograficznej i spektrofotometrii. Pierwszą opublikowaną jej pracą była fotometria wizualna zmiennej długookresowej R Cassiopeiae opublikowana w 1956 roku. Ta gwiazda i inne gwiazdy zmienne długookresowe stały się później przedmiotem Jej badań spektrofotometrycznych. Gwieździe ο Ceti (Mira Ceti) poświęcona została Jej praca doktorska broniona w marcu 1963 roku. Pojawienie się komety Arenda-Rolanda w 1957 roku skierowało Jej uwagę badawczą na te ciała niebieskie i przez wiele lat zajmowała się badaniem komet. W tej dziedzinie pogłębiała swą wiedzę i umiejętności badawcze w czasie stażów naukowych w Liége w Belgii (staż roczny w 1959 r. i wiele staży krótkoterminowych w późniejszych latach) i we Francji. Jej praca habilitacyjna nosiła tytuł „Analiza widmowa wybuchu komety Alcock 1963 III”. Kolokwium habilitacyjne dr S. Grudzińskiej odbyło się przed Radą Wydziału Matematyki Fizyki i Chemii UMK w Toruniu w dniu 17 maja 1972, a stopień doktora habilitowanego nauk fizycznych w dziedzinie astronomii został Jej przyznany z dniem 10 listopada 1972 roku.

Zarówno przed, jak po habilitacji wiele prac badawczych Stefania Grudzińska poświęciła kometom. Obiektem Jej badań były m.in. następujące komety: Arenda-Rolanda 1956h, Ikeya 1963a, Alcocka 1963b, P/Schwassmanna-Wachmanna. Innym przedmiotem Jej badań były gwiazdy zmienne długookresowe i gwiazdy typu RV Tauri. Dla pierwszych prowadziła badania na podstawie widm w bardzo dużej dyspersji (głównie studium widma liniowego w zakresie widzialnym i podczerwonym), dla drugich uzyskiwała widma w raczej małej dyspersji, dla spektrofotometrii ich widma ciągłego. Opublikowała łącznie około 40 rozpraw i artykułów naukowych w tych dziedzinach badań. Była członkiem Międzynarodowej Unii Astronomicznej, Towarzystwa Naukowego w Toruniu i paru innych towarzystw naukowych.

W pracy dydaktycznej doc. Grudzińska specjalizowała się głównie w wykładach dotyczących astronomii sferycznej i praktycznej (dla studentów astronomii), astronomii ogólnej (dla studentów geografii i matematyki) oraz matematycznych opracowań obserwacji, ale gdy zaszła potrzeba, nie zawahała się przed przeprowadzeniem wykładów kursowych dotyczących struktury wewnętrznej gwiazd. W latach 1972–1980 pracowała dodatkowo w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Bydgoszczy (1972–78: adiunkt, 1978–80: docent), gdzie prowadziła wykłady z matematyki. W Toruniu opiekowała się 9 pracami magisterskimi, a na bydgoskiej WSP wykonano 53 prace magisterskie pod Jej kierunkiem.

Po zakończeniu swego stosunku pracy na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika docent Stefania Grudzińska podjęła pracę na stanowisku profesora nadzwyczajnego w Instytucie Fizyki Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie. Wykładała astronomię i astrofizykę studentom fizyki. Opiekowała się pracami magisterskimi, w których studenci fizyki wykonywali badania astrofizyczne. Pod Jej kierunkiem zostało wykonanych tam 20 prac magisterskich i 11 licencjackich.

Za swą działalność dydaktyczną i naukową Profesor Stefania Grudzińska była wielokrotnie wyróżniana nagrodami rektorskimi zarówno w Toruniu, jak i w Rzeszowie. W roku 1973 została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi, a w roku 1983 Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Zmarła po długiej chorobie w Bydgoszczy w dniu 23 października 1997 roku i została pochowana na tamtejszym cmentarzu Serca Jezusowego w dniu 29 października 1997 roku.

Andrzej Woszczyk
(Źródło: „Postępy Astronomii” nr 4/1997)