Całkowite zaćmienie Księżyca obok całkowitego zaćmienia Słońca należy do najbardziej spektakularnych zjawisk rozgrywających się na ziemskim niebie. Przeciętnie na każde trzy zaćmienia Słońca przypadają dwa zaćmienia Księżyca. Jednak z własnego doświadczenia wiemy, ze to właśnie zaćmień Księżyca mogliśmy więcej zaobserwować. Dzieje się tak, gdyż zaćmienia Księżyca widoczne są na całej półkuli Ziemi, podczas gdy zaćmienia Słońca widoczne są na znacznie mniejszym obszarze (zwłaszcza zaćmienia całkowite). Do zaćmienia Księżyca dochodzi wtedy, gdy nasz naturalny satelita znajdzie się w cieniu rzucanym przez Ziemię (Księżyc jest wtedy w pełni). Można by się spodziewać, że podczas zaćmienia całkowitego tarcza Księżyca nie będzie widoczna. Jednak dzięki niewielkiej ilości światła słonecznego przechodzącego przez ziemską atmosferę możemy podziwiać piękną kolorystykę tarczy Księżyca — zależną od stanu ziemskiej atmosfery. Na początku nowego tysiąclecia — 9 stycznia 2001 roku — natura sprawi nam właśnie taki niecodzienny spektakl. W jaki sposób można obserwować i uwiecznić zaćmienie Księżyca?
Teleskop Tał 2 (f = 1200 mm, światłosiła 8), film Fuji SuperG 800, czas eksp. 1/125 s. Fot. W. Skórzyński
W zależności od posiadanego sprzętu obserwacyjnego możemy wykonać obserwacje wizualne, fotograficzne lub video.
Przebieg zaćmienia Księżyca można z powodzeniem obserwować nieuzbrojonym okiem.
Jednak jeśli mamy dostęp do lornetki, lunety bądź też niewielkiego teleskopu, to taki sprzęt będzie najodpowiedniejszy do obserwacji zaćmienia Księżyca. Jeśli będziemy używać teleskopu, pamiętajmy o takim dobraniu okularu (powiększenia), aby w polu widzenia teleskopu mieściła się cała tarcza Księżyca. W celu zwiększenia komfortu obserwacji przy pomocy lornetki (np. 10×50, 15×50 lub 20×60) powinniśmy zamocować ją na statywie fotograficznym. Specjalny łącznik można kupić w sklepie lub wykonać samodzielnie.
Jeśli chcemy udokumentować przebieg zaćmienia na kliszy fotograficznej, powinniśmy dysponować teleskopem lub teleobiektywem. Teleskop powinien mieć możliwość zamocowania aparatu fotograficznego w wyciągu okularowym (nie wszystkie teleskopy posiadają taką możliwość), a efektywna ogniskowa nie powinna przekraczać 2400 mm, gdyż w przeciwnym wypadku rozmiary Księżyca będą większe od rozmiarów klatki filmu małoobrazkowego (24×36 mm). Najlepsze rezultaty uzyskamy, stosując ogniskową 1200–2000 mm. Jeśli chcemy użyć teleobiektywu, to jego ogniskowa powinna wynosić co najmniej 300 mm. Idealne w tym celu są rosyjskie lustrzane teleobiektywy o ogniskowych 500 mm i 1000 mm (seria MTO i Rubinar). Bardzo przydatnym elementem wyposażenia podczas fotografowania za pomocą teleobiektywu jest telekonwerter, który umożliwia zwiększenie efektywnej ogniskowej teleobiektywu. Powszechnie dostępne są telekonwertery o krotności 2× lub 3× (np. obiektyw o ogniskowej 200 mm + telekonwerter 2× = efektywna ogniskowa 400 mm). Na jakich materiałach fotografować zaćmienie Księżyca? Przede wszystkim polecam negatywy, gdyż materiały pozytywowe (slajdy) mają znacznie mniejszą tolerancję na niedoświetlenia lub prześwietlenia, a dokładne ustalenie czasu ekspozycji jest bardzo trudne. Jasność Księżyca podczas fazy zaćmienia częściowego różni się znacznie od jasności podczas fazy całkowitej, toteż polecam fotografowanie na dwóch filmach różniących się czułością (100–200 ASA — zaćmienie częściowe; 800–3200 ASA — zaćmienie całkowite). Czasy ekspozycji zależą od światłosiły użytego teleskopu lub teleobiektywu, fazy zaćmienia oraz czułości użytego filmu. Na ogół wynoszą ułamki sekund (1/250–1/30 sekundy) w przypadku zaćmienia częściowego oraz kilkanaście–kilkadziesiąt sekund podczas zaćmienia całkowitego. Należy podkreślić, że o ile do fotografowania zaćmienia częściowego Księżyca możemy użyć statywu fotograficznego lub montażu teleskopu bez mikroruchów, o tyle do fotografowania podczas całkowitego zaćmienia powinniśmy dysponować montażem z bardzo dokładnym prowadzeniem lub też wyposażonym w mechanizm zegarowy.
Osoby posiadające kamerę video mogą pokusić się o zarejestrowanie przebiegu całego zaćmienia na taśmie video. Kamera powinna posiadać jak największe powiększenie optyczne (co najmniej 10×) lub być wyposażona w specjalny konwerter zwiększający powiększenie kamery. Przed rozpoczęciem filmowania pamiętajmy o wyłączeniu automatycznego ustawiania ostrości (AF: auto–focus), gdyż układy elektroniczne sterujące ustawianiem ostrości nie radzą sobie najlepiej z Księżycem (tzw. gubienie ostrości). W trybie ręcznej regulacji ostrości ustawiamy obiektyw w położeniu ∞ (nieskończoność). Po zamocowaniu kamery na statywie rozpoczynamy nagrywanie, starając się kontrolować pozycję Księżyca w wizjerze. Im większego użyjemy powiększenia, tym częściej będziemy musieli korygować ustawienie kamery tak, aby Księżyc był widoczny cały czas w kadrze. Pamiętajmy także, iż zaćmienie przypada podczas kalendarzowej zimy i jeśli przyroda dopisze prawdziwą (mroźną) zimą, to akumulatory kamery będą się szybko rozładowywać: warto zatem pomyśleć o zapasowych.